Czy „zastrzyki odchudzające” chronią przed chorobą Alzheimera?

Nowe badania sugerują, że agoniści receptora GLP-1 oraz inhibitory SGLT2 – leki powszechnie stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2 i otyłości – mogą zmniejszać ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera. Takie wnioski płyną z danych obserwacyjnych, które wykazują obiecujące korelacje. Jednakże, jak zaznacza Niemieckie Towarzystwo Neurologiczne (DGN), dane te nie pochodzą z badań randomizowanych, dlatego nie mogą stanowić podstawy do formalnych zaleceń dotyczących profilaktyki choroby Alzheimera. DGN wskazuje na konieczność dalszych badań, a jednocześnie przypomina, że równie duże korzyści w zakresie redukcji ryzyka otępienia można osiągnąć poprzez modyfikacje stylu życia – bez skutków ubocznych i znacznie niższym kosztem.

GLP-1 i SGLT2 – zakres stosowania i kontrowersje

Agoniści receptora GLP-1 są zatwierdzeni do leczenia cukrzycy typu 2 oraz otyłości, jednak terapia ta nie jest rutynowo refundowana przez niemieckie kasy chorych w przypadku otyłości, m.in. z uwagi na istnienie bardziej zrównoważonych metod redukcji masy ciała. Jak podkreśla prof. dr Peter Berlit, sekretarz generalny DGN, popularność tzw. „zastrzyków odchudzających” stale rośnie – również wśród osób bez cukrzycy czy otyłości, które chcą jedynie zrzucić kilka kilogramów. Zastosowanie tych leków w celach estetycznych budzi krytyczne opinie środowiska neurologicznego, mimo że pojawia się coraz więcej danych sugerujących ich potencjalne działanie neuroprotekcyjne.

Nowe badania obserwacyjne – co pokazują?

Najnowsze dane pochodzą z tzw. badania emulującego randomizację, które wykorzystuje istniejące dane obserwacyjne do symulacji warunków badania RCT. W analizie uwzględniono dane elektroniczne z Florydy (2014–2023), obejmujące osoby po 50. roku życia z cukrzycą typu 2 i bez rozpoznanej wcześniej choroby Alzheimera. Osoby te podzielono na trzy kohorty:

1. stosujących agonistów GLP-1 vs inne leki przeciwcukrzycowe,
2. stosujących inhibitory SGLT2 vs inne leki,
3. porównujących GLP-1 z SGLT2 w kontekście ryzyka Alzheimera.

Wyniki wykazały, że pacjenci leczeni GLP-1 lub SGLT2 mieli istotnie niższe ryzyko rozwoju Alzheimera niż ci, którzy przyjmowali inne leki hipoglikemizujące. Nie wykazano różnicy skuteczności między GLP-1 a SGLT2. Jednak przegląd systematyczny z 2024 roku sugerował istotne statystycznie zmniejszenie ryzyka demencji tylko w grupie stosującej GLP-1.

Możliwe mechanizmy działania i ograniczenia danych

Choć mechanizm działania pozostaje nie do końca poznany, naukowcy spekulują, że leki te mogą zmniejszać neurozapalne procesy towarzyszące chorobie Alzheimera lub poprawiać zdrowie naczyń, co również przekłada się na kondycję mózgu. Prof. Berlit wskazuje, że choć dowody się mnożą, ostrożność pozostaje kluczowa. Dane pochodzą z analiz retrospektywnych, a nie z badań kontrolowanych. Oczekiwane są wyniki trwających badań III fazy z użyciem GLP-1.

Znane działania niepożądane leków to: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, hipotonia, omdlenia, zapalenie stawów, kamica nerkowa, śródmiąższowe zapalenie nerek oraz polekowe zapalenie trzustki.

Styl życia kontra farmakoterapia

DGN zdecydowanie promuje styl życia jako podstawę profilaktyki: aktywność fizyczną, zdrową dietę, utrzymywanie kontaktów społecznych i korekcję zaburzeń wzroku oraz słuchu. Takie działania mogą zmniejszyć ryzyko demencji nawet o 45% – bez efektów ubocznych.

Eksperci zwracają także uwagę, że leki „odchudzające” nie eliminują przyczyn problemów (zła dieta, brak ruchu), lecz działają na objawy, przez co wymagają ciągłej terapii. Po ich odstawieniu masa ciała zazwyczaj szybko wraca do poziomu wyjściowego, a wpływ takiej zmiany na ryzyko demencji nie jest jeszcze poznany. Co więcej, niektóre badania wskazują, że zarówno przyrost, jak i znaczna utrata masy ciała w starszym wieku mogą w dłuższej perspektywie sprzyjać rozwojowi otępienia.

[1] Tang H, Donahoo WT, DeKosky ST et al. GLP-1RA and SGLT2i Medications for Type 2 Diabetes and Alzheimer Disease and Related Dementias. JAMA Neurol. 2025 May 1;82(5):439-449. doi: 10.1001/jamaneurol.2025.0353. PMID: 40193118; PMCID: PMC11976648.

[2] Seminer A, Mulihano A, O’Brien C et al. Cardioprotective Glucose-Lowering Agents and Dementia Risk: A Systematic Review and Meta-Analysis. JAMA Neurol. 2025 May 1;82(5):450-460. doi: 10.1001/jamaneurol.2025.0360. PMID: 40193122; PMCID: PMC11976645.

[3] Wang W, Wang Q, Qi X et al. Associations of semaglutide with first-time diagnosis of Alzheimer’s disease in patients with type 2 diabetes: Target trial emulation using nationwide real-world data in the US. Alzheimers Dement. 2024 Dec;20(12):8661-8672. doi: 10.1002/alz.14313. Epub 2024 Oct 24. PMID: 39445596; PMCID: PMC11667504.

[4] De Giorgi R, Koychev I, Adler Al et al. 12-month neurological and psychiatric outcomes of semaglutide use for type 2 diabetes: a propensity-score matched cohort study. EClinicalMedicine. 2024 Jul 10;74:102726. doi: 10.1016/j.eclinm.2024.102726. PMID: 39764175; PMCID: PMC11701436.

[5] Xie Y, Choi T, Al-Aly Z. Mapping the effectiveness and risks of GLP-1 receptor agonists. Nat Med. 2025 Mar;31(3):951-962. doi: 10.1038/s41591-024-03412-w. Epub 2025 Jan 20. Erratum in: Nat Med. 2025 Mar;31(3):1038. doi: 10.1038/s41591-025-03542-9. PMID: 39833406.
[6] Livingston G, Huntley J, Liu KY et al. Dementia prevention, intervention, and care: 2024 report of the Lancet standing Commission. Lancet. 2024 Aug 10;404(10452):572-628. doi: 10.1016/S0140-6736(24)01296-0. Epub 2024 Jul 31. PMID: 39096926.

[7] Park S, Jeon SM, Jung SY et al. Effect of late-life weight change on dementia incidence: a 10-year cohort study using claim data in Korea. BMJ Open. 2019 May 20;9(5):e021739. doi: 10.1136/bmjopen-2018-021739. PMID: 31110079; PMCID: PMC6530413.

[8] Lee CM, Woodward M, Batty GD et al. Association of anthropometry and weight change with risk of dementia and its major subtypes: A meta-analysis consisting 2.8 million adults with 57 294 cases of dementia. Obes Rev. 2020 Apr;21(4):e12989. doi: 10.1111/obr.12989. Epub 2020 Jan 3. PMID: 31898862; PMCID: PMC7079047.

Źródło: Deutsche Gesellschaft für Neurologie e.V.