Leczenie dziecka onkologicznego a konflikt rodziców z lekarzami – procedura sądowa „za zgodą zastępczą”

Diagnoza choroby nowotworowej u dziecka to dla rodziców dramatyczne doświadczenie. W obliczu silnych emocji, niepokoju i różnorodnych źródeł informacji pojawiają się nie tylko pytania o skuteczność leczenia, ale także – niestety – konflikty. Zdarza się, że rodzice kwestionują zalecenia lekarzy lub odmawiają zgody na proponowaną terapię. Gdy stawką jest życie lub zdrowie dziecka, a decyzji nie można odkładać w czasie, prawo przewiduje możliwość zastosowania tzw. zgody zastępczej – udzielonej przez sąd opiekuńczy.

Spór o leczenie dziecka – kto ma decydujący głos?

Zgodnie z art. 97 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w przypadku wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej, rodzice mają obowiązek wspólnie podejmować decyzje w istotnych sprawach dziecka, w tym dotyczące leczenia.

W sytuacji, gdy rodzice się nie zgadzają lub ich decyzje są sprzeczne z opinią lekarza, dochodzi do konfliktu, który może bezpośrednio zagrozić zdrowiu lub życiu małoletniego pacjenta. Dotyczy to w szczególności leczenia onkologicznego, które:

• często musi być wdrożone pilnie,
• bywa rozciągnięte w czasie,
• może wiązać się z silnymi skutkami ubocznymi (chemioterapia, naświetlania),
• czasem oznacza wybór między różnymi opcjami, z których żadna nie daje stuprocentowej gwarancji powodzenia.

Kiedy sąd może podjąć decyzję za rodzica?

W przypadku konfliktu między rodzicami lub sprzeciwu wobec decyzji lekarzy, prawo dopuszcza zastosowanie tzw. zgody zastępczej. Oznacza to, że decyzję o leczeniu podejmuje sąd rodzinny (sąd opiekuńczy), który w zastępstwie rodziców wyraża zgodę na podjęcie lub kontynuowanie leczenia.

Podstawą prawną do takiego działania jest również art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który pozwala sądowi ingerować w wykonywanie władzy rodzicielskiej, jeśli dobro dziecka jest zagrożone.

Taki wniosek do sądu może złożyć:

• szpital lub lekarz prowadzący leczenie,
• jeden z rodziców, który zgadza się na leczenie,
• prokurator,
• Rzecznik Praw Dziecka.

Jak wygląda procedura?

1. Złożenie wniosku do sądu rodzinnego
   Wniosek powinien zawierać dokładny opis sytuacji, stan zdrowia dziecka, propozycję leczenia oraz wyraźne wskazanie, że drugi z rodziców (lub oboje) odmawia zgody na leczenie lub utrudnia jego rozpoczęcie.
2. Dołączenie opinii medycznej
   Ważne jest dołączenie dokumentacji potwierdzającej zasadność leczenia, np. karty informacyjnej, wyników badań, zaleceń konsultantów specjalistycznych (np. onkologa dziecięcego), a także uzasadnienie, dlaczego odmowa leczenia stanowi zagrożenie dla dziecka.
3. Rozpoznanie sprawy przez sąd opiekuńczy
   Sąd ma obowiązek działać niezwłocznie, ponieważ sprawy o leczenie dziecka są traktowane jako pilne. W niektórych sytuacjach możliwe jest nawet wydanie postanowienia tymczasowego, które pozwala rozpocząć leczenie do czasu rozpoznania sprawy w całości.
4. Możliwość przesłuchania rodziców i lekarzy
   Sąd może wysłuchać obu stron, zasięgnąć opinii biegłych lub ograniczyć się do dokumentacji medycznej, jeśli sprawa jest jednoznaczna. Celem sądu nie jest rozstrzyganie sporu światopoglądowego, ale ochrona dobra dziecka.

Czym są najczęściej motywowane odmowy rodziców?

Rodzice, którzy sprzeciwiają się leczeniu, najczęściej powołują się na:

• obawy przed skutkami ubocznymi,
• brak zaufania do systemu opieki zdrowotnej,
• przekonania religijne lub antysystemowe,
• alternatywne metody leczenia (np. „terapie naturalne”),
• traumatyczne doświadczenia z przeszłości (np. śmierć bliskiego po leczeniu onkologicznym).

Zdarza się też, że konflikt między rodzicami po rozstaniu przekłada się na różnice w podejściu do leczenia dziecka – niezależnie od rzeczywistego stanu medycznego. Wówczas lekarz, który nie może uzyskać zgodnej zgody, powinien działać zgodnie z procedurą prawną i skierować sprawę do sądu.

Rola lekarza i placówki medycznej

Lekarz, który wie o konflikcie między rodzicami, nie może samodzielnie podjąć decyzji o leczeniu bez zgody sądu, nawet jeśli jest przekonany o konieczności interwencji medycznej.

Jeśli leczenie ma charakter pilny i niecierpiący zwłoki, lekarz może działać na podstawie art. 34 ust. 6 ustawy o zawodzie lekarza, który pozwala mu przeprowadzić zabieg ratujący życie bez zgody, ale musi niezwłocznie poinformować o tym sąd opiekuńczy.

W pozostałych przypadkach lekarz powinien:

• ustalić, kto posiada władzę rodzicielską,
• udokumentować brak zgody jednego z rodziców,
• poinformować placówkę o konieczności uruchomienia procedury sądowej,
• współpracować z sądem, udostępniając dokumentację medyczną i opinię.

Jakie postanowienie może wydać sąd?

Sąd może:

• wyrazić zgodę na konkretne leczenie (np. rozpoczęcie chemioterapii),
• powierzyć jednemu z rodziców wyłączne prawo do decydowania o leczeniu,
• ograniczyć drugiemu rodzicowi prawo do współdecydowania w zakresie zdrowia dziecka,
• w skrajnych przypadkach – zawiesić lub pozbawić władzy rodzicielskiej, jeśli jej wykonywanie zagraża zdrowiu dziecka.

Zgoda sądu zastępuje wtedy decyzję rodziców i pozwala lekarzom działać zgodnie z zaleceniami medycznymi.

Co z odpowiedzialnością lekarza?

Lekarz, który uzyskał zgodę sądu, działa zgodnie z prawem, nawet jeśli jeden z rodziców wciąż nie akceptuje leczenia. To ważne – bo lekarze często boją się podejmować decyzje, obawiając się odpowiedzialności cywilnej czy karnej.

Zgoda zastępcza chroni lekarza i placówkę przed zarzutami przekroczenia kompetencji, o ile działanie odbywa się zgodnie z decyzją sądu i wiedzą medyczną.

W sprawach dotyczących leczenia dziecka z chorobą nowotworową, najważniejsze jest dobro i zdrowie małoletniego pacjenta. Gdy pojawia się spór między rodzicami a lekarzami lub między samymi rodzicami, możliwe jest uruchomienie procedury „zgody zastępczej” – czyli decyzji sądu opiekuńczego, która pozwala przeprowadzić leczenie mimo braku jednomyślności.

Zarówno rodzice, jak i lekarze, powinni działać szybko, przejrzyście i zgodnie z procedurami, bo każda zwłoka może oznaczać zagrożenie życia dziecka. Jeśli znajdujesz się w takiej sytuacji – nie wahaj się skorzystać z pomocy prawnej. Sprawnie złożony wniosek i dobra dokumentacja mogą realnie uratować zdrowie, a czasem nawet życie małoletniego pacjenta.