Wejdź do barwnego laboratorium innowacji Move 2 Learn, prowadzonego przez profesor fizjoterapii Anjanę Bhat na kampusie STAR Uniwersytetu Delaware, a zobaczysz dzieci poruszające się w rytm muzyki lub przeskakujące przeszkody w ramach toru sprawnościowego. Dla nich to po prostu zabawa. Dla naukowców, takich jak Bhat, to badanie wpływu aktywności ruchowej na funkcjonowanie poznawcze dzieci z autyzmem.
Ruch jako narzędzie wspierające funkcje wykonawcze
Badania interwencyjne Bhat, finansowane z grantu Delaware INBRE Pilot Project Award, podzieliły dzieci z autyzmem w wieku od 5 do 15 lat na dwie grupy: grupa ruchu całego ciała oraz grupa zabawy siedzącej.
Dzieci z pierwszej grupy uczestniczyły w interwencji z zakresu motoryki dużej, obejmującej ćwiczenia całego ciała. – „Wymagało to wielu decyzji,” wyjaśnia Bhat. „Dziecko musiało zdecydować, czy przeskoczy kubki czy oznaczone miejsca. Musiało to zaplanować i przećwiczyć cały cykl aktywności.”
Czasami towarzyszyła temu muzyka – dzieci miały za zadanie poruszać się w rytm z dorosłym. Grały na instrumentach perkusyjnych, takich jak bębny, dzwonki czy talerze, albo tańczyły z opiekunem, który zmieniał tempo ruchów.
Z kolei dzieci z grupy zabawy siedzącej uczestniczyły w zajęciach takich jak budowanie z klocków, prace plastyczne czy czytanie książek.
Wyniki badań: więcej niż tylko zabawa
Badanie opublikowane w czasopiśmie Disability and Rehabilitation wykazało, że dzieci uczestniczące w interwencjach ruchowych poprawiły swoje funkcje wykonawcze – zdolności niezbędne do podejmowania decyzji i planowania złożonych działań. – „To wymaga przewidywania i planowania, co sprawia, że zadanie staje się płynniejsze,” dodaje Bhat.
Ruch zwiększa również przepływ krwi do kory przedczołowej – obszaru mózgu odpowiedzialnego za funkcje wykonawcze. – „To kolejny powód, dla którego obserwujemy poprawę funkcjonowania poznawczego po ćwiczeniach,” mówi badaczka.
W grupie zabawy siedzącej nie zaobserwowano poprawy funkcji poznawczych. Badanie prowadzone w latach 2020–2022 obejmowało zarówno sesje stacjonarne, jak i zdalne. – „Pozytywne efekty wystąpiły w obu formach, co potwierdza skuteczność interwencji także w trybie online,” dodaje Bhat.
Dlaczego ruch ma znaczenie
Funkcje wykonawcze i sprawność poznawcza są ściśle związane z zachowaniem. – „Badania pokazują, że dzieci z autyzmem, które mają lepiej rozwinięte funkcje wykonawcze, prezentują mniej negatywnych i powtarzalnych zachowań,” tłumaczy Bhat. „Potwierdziliśmy to również w naszym badaniu.”
W innym badaniu Bhat, dotyczącym tzw. exergamingu, dzieci grające w sportowe gry wideo przy użyciu Ring Fit również poprawiły swoje funkcje wykonawcze. To wzmacnia związek między ruchem a poprawą funkcjonowania poznawczego.
Mimo tych obiecujących wyników, dzieci z autyzmem nadal najczęściej otrzymują terapię zajęciową skoncentrowaną na motoryce małej i regulacji emocji, a problemy z motoryką dużą są w dużej mierze pomijane.
– „Fizjoterapeuci rzadko otrzymują skierowania dla dzieci z autyzmem. Problemy z motoryką dużą w tej populacji są wciąż niedostatecznie adresowane i często utrzymują się także w dorosłości,” podkreśla Bhat.
Ruch w praktyce terapeuty
Kamryn Lombardi, absolwentka kierunku nauk o zdrowiu z 2023 roku i magister terapii zajęciowej na Thomas Jefferson University, współpracowała z Bhat przy badaniach w laboratorium Move 2 Learn. Obecnie w swojej pracy jako terapeuta pediatryczny wprowadza przerwy na ruch nawet podczas ćwiczeń motoryki małej.
– „Włączenie aktywności ruchowych poprawia zaangażowanie dziecka,” mówi Lombardi. „Poprawiając zdolność koncentracji, zwiększamy szansę na aktywne uczestnictwo w terapii i osiąganie celów.”
Choć nie wiadomo jeszcze, czy efekty poznawcze aktywności ruchowej przekładają się na codzienne życie dzieci poza zorganizowanymi zajęciami, wyniki Bhat pokazują, że szkoły powinny częściej wprowadzać przerwy na ruch.
– „Po ćwiczeniach poprawia się koncentracja i zdolność uczenia się,” mówi Bhat. „W szkołach, szczególnie na poziomie gimnazjalnym, brakuje ruchu – czas na WF jest ograniczany, a dzieci spędzają coraz więcej czasu w pozycji siedzącej.”
Świadectwo rodzica
Fei Shan, matka dwóch chłopców z autyzmem, którzy uczestniczyli w badaniach Bhat, podkreśla znaczenie ruchu w ich codziennym życiu. – „Chodzimy na wędrówki, pływamy, trenujemy taekwondo. Ruch zmienił życie moich dzieci,” mówi Shan. „Nawet 20 minut dziennie sprawia, że są bardziej zsynchronizowani i skupieni na codziennych zadaniach.”
Źródło: Disability and Rehabilitation
DOI: 10.1080/09638288.2025.2465600
