Nowe badania opublikowane w czasopiśmie Community Dentistry and Oral Epidemiology ostrzegają, że wstyd może skutecznie powstrzymywać wiele osób przed szukaniem pomocy stomatologicznej, prowadząc do pogłębiania się nierówności zdrowotnych w zakresie opieki stomatologicznej.
Badacze podkreślają, że lepsze zrozumienie zjawiska tzw. „wstydu dentystycznego” mogłoby pomóc większej liczbie pacjentów w przełamywaniu oporów przed wizytą u dentysty, co przełożyłoby się na poprawę zdrowia ogólnego, zmniejszenie ryzyka chorób przewlekłych, a nawet zgonu.
Wstyd jako bariera zdrowotna
Zespół naukowców z Uniwersytetu Kopenhaskiego, Uniwersytetu Exeter, Peninsula Dental School w Plymouth oraz praktycy kliniczni zauważają, że poczucie wstydu może być wywoływane zarówno przez samych pacjentów, jak i – często nieświadomie – przez personel medyczny. W niektórych przypadkach stosuje się zawstydzanie celowo, by zmotywować do pozytywnych zmian zdrowotnych, jednak, jak podkreślają autorzy, taka strategia rzadko przynosi oczekiwane efekty.
Dlatego osoby pracujące w stomatologii, opiece zdrowotnej i społecznej powinny być szkolone w zakresie tzw. kompetencji wstydu (shame competence). Obejmuje to rozpoznawanie oznak wstydu, świadomość jego krążenia między jednostkami i w kulturze instytucjonalnej, a także umiejętność zarządzania jego dynamiką i ograniczania jego destrukcyjnych skutków.
Źródła i konsekwencje wstydu dentystycznego
Wstyd dentystyczny może wynikać zarówno z problemów zdrowotnych jamy ustnej, jak i z estetycznego wyglądu zębów. Najczęściej dotyka osób w trudnej sytuacji życiowej – po traumach, doświadczeniach przemocy, czy żyjących w ubóstwie. Często współwystępuje z nałogami takimi jak palenie papierosów, nadmierne picie alkoholu czy niewłaściwa dieta.
W rezultacie może prowadzić do obniżonego poczucia własnej wartości, izolacji społecznej i niekorzystnych zachowań zdrowotnych – na przykład unikania wizyt u dentysty lub zaniedbywania codziennej higieny jamy ustnej.
Jak zauważa prof. Luna Dolezal z Uniwersytetu Exeter:
„Wstyd może tłumaczyć, dlaczego niektórzy ludzie unikają pokazywania zębów dentyście lub nie przyznają się do palenia czy złej diety. Wstyd dentystyczny jest zarówno konsekwencją, jak i determinantą problemów zdrowotnych jamy ustnej. Może tworzyć samonapędzającą się spiralę, w której wstyd prowadzi do unikania opieki, co z kolei nasila problemy zdrowotne i jeszcze pogłębia wstyd.”
Ponieważ zęby są bardzo widoczne i mają kluczowe znaczenie dla wyglądu oraz samooceny, wstyd dentystyczny ma wpływ nie tylko na zdrowie jamy ustnej, ale również na życie społeczne, kontakty zawodowe, dostęp do usług opiekuńczych i jakość życia.
Nierówności systemowe i potrzeba empatii
Badacze wskazują, że systemowe nierówności w dostępie do leczenia stomatologicznego – w tym wysokie koszty prywatnych usług – dodatkowo potęgują zjawisko wstydu. W takich warunkach osoby o najniższych dochodach lub seniorzy mogą unikać leczenia, pogłębiając problemy zdrowotne.
Autorzy raportu apelują o tworzenie nieoceniającego, empatycznego środowiska opieki stomatologicznej, które wzmacnia zaufanie pacjentów i zachęca ich do dbania o zdrowie jamy ustnej.
Źródło: Community Dentistry and Oral Epidemiology, „Dental Shame: A Call for Understanding and Addressing the Role of Shame in Oral Health”
DOI: https://doi.org/10.1111/cdoe.70019
