Zespół Marfana pod lupą badaczy: nowe zastosowanie dobrze znanego leku

Europejska Agencja Leków (EMA) po raz pierwszy nadała status leku sierocego allopurynolowi w kontekście leczenia zespołu Marfana – rzadkiej choroby tkanki łącznej, na którą dotychczas nie ma skutecznego lekarstwa. Schorzenie to prowadzi do powstawania tętniaka aorty (patologicznego poszerzenia aorty) i dotyka około 7 na 100 000 osób w Unii Europejskiej. Leki sieroce są przeznaczone do leczenia chorób rzadkich, przy których opracowywaniu i wprowadzaniu na rynek firmy farmaceutyczne wymagają szczególnych zachęt i regulacji.

Przyznanie tego statusu allopurynolowi – dotychczas powszechnie stosowanemu w leczeniu dny moczanowej – stanowi ważny krok w badaniach nad nowymi terapiami tej poważnej, choć rzadkiej choroby, która przede wszystkim dotyka układu naczyniowego. Warto jednak zaznaczyć, że status leku sierocego nie jest równoznaczny z dopuszczeniem do obrotu – nie oznacza też automatycznie bezpieczeństwa czy skuteczności klinicznej. Konieczne jest kontynuowanie badań przedklinicznych i klinicznych, które potwierdzą skuteczność oraz bezpieczeństwo terapeutyczne tego leku w kontekście zespołu Marfana.

Przełomowe badania hiszpańskiego zespołu

Zespół badawczy z Uniwersytetu Barcelońskiego, Instytutu Badawczego August Pi i Sunyer (IDIBAPS) oraz Centrum Badawczego ds. Chorób Rzadkich (CIBERER) badał możliwość zastosowania allopurynolu w leczeniu zapobiegawczym i paliatywnym tętniaków aorty charakterystycznych dla zespołu Marfana. Dotychczasowe wyniki pochodzą z badań na zwierzęcych modelach choroby. W przyszłości planowane są międzynarodowe badania kliniczne z udziałem pacjentów.

Pracami kierował profesor Gustavo Egea z Wydziału Medycyny i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Barcelońskiego i badacz z IDIBAPS. W projekcie uczestniczyli także Isaac Rodríguez-Rovira (badacz podoktorski z UB) oraz Victoria Campuzano (badaczka z CIBERER).

Czym jest zespół Marfana?

Zespół Marfana to genetyczna choroba tkanki łącznej, w której dochodzi do uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego, szkieletowego i wzrokowego. Spowodowana jest mutacjami w genie FBN1 kodującym fibrylinę-1 – białko budujące włókna sprężyste, które odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu integralności strukturalnej wielu tkanek. Objawy kliniczne są bardzo zróżnicowane – opisano ponad 3 000 mutacji, przy czym różnice fenotypowe mogą występować nawet u członków tej samej rodziny z identycznym wariantem genetycznym.

Zespół Marfana może prowadzić do ciężkich powikłań naczyniowych – od poszerzenia aorty (tętniak), aż po jej rozwarstwienie i pęknięcie. Inne objawy, choć mniej groźne, to m.in. problemy oddechowe (odma opłucnowa, bezdech senny), zaburzenia wzroku (przemieszczenie soczewki prowadzące do ślepoty) oraz zmiany układu ruchu (wiotkość mięśni i stawów, wysoki wzrost).

Reprofilowanie leków: nowe zastosowania znanych substancji

Allopurynol, lek stosowany rutynowo w leczeniu dny moczanowej, jest inhibitorem enzymu oksydoreduktazy ksantynowej, odpowiedzialnego za powstawanie kwasu moczowego oraz reaktywnych form tlenu – procesów zakłóconych w aorcie osób z zespołem Marfana oraz w modelach mysich tej choroby.

Badania wykazały, że allopurynol działa jako silny antyoksydant, hamując i zapobiegając postępowi oraz występowaniu tętniaków i rozwarstwień aorty. Dodatkową zaletą tej substancji jest jej bezpieczeństwo, niska cena oraz długoletnie doświadczenie kliniczne. Z tego względu repozycjonowanie allopurynolu jako leku ukierunkowanego na leczenie sercowo-naczyniowe w zespole Marfana (i potencjalnie w innych chorobach naczyniowych) wydaje się szczególnie obiecujące.

Obecnie nie istnieje zatwierdzone leczenie przyczynowe zespołu Marfana. Terapia farmakologiczna ma charakter objawowy i polega na stosowaniu beta-blokerów, leków hipotensyjnych oraz antagonistów receptora angiotensyny II. Niestety ich skuteczność jest ograniczona, a pacjenci wciąż wymagają operacyjnego leczenia aorty – zarówno zapobiegawczego (na etapie tętniaka), jak i ratunkowego (po rozwarstwieniu). Obie procedury niosą ze sobą znaczne ryzyko, dlatego tak istotne jest opracowanie skutecznych terapii farmakologicznych.