Szczepienia dzieci, zarówno te obowiązkowe, jak i zalecane, są nie tylko tematem medycznym, ale coraz częściej również prawno-rodzinnym. Gdy rodzice pozostają w konflikcie, są po rozwodzie lub mają odmienne poglądy na temat zdrowia i profilaktyki, pojawia się pytanie: kto decyduje o szczepieniu dziecka? Czy wystarczy zgoda jednego z rodziców? Co zrobić, gdy drugi wyraża sprzeciw?
Kiedy potrzebna jest zgoda obojga rodziców?
Zgodnie z polskim prawem (art. 97 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), w przypadku wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej, rodzice powinni wspólnie decydować o istotnych sprawach dotyczących dziecka. Do takich spraw zalicza się m.in. kwestie związane ze zdrowiem i leczeniem, a więc także szczepienia profilaktyczne.
Co istotne – to, że szczepienie obowiązkowe jest przewidziane w kalendarzu szczepień i regulowane przepisami sanitarnymi, nie znosi konieczności posiadania zgody opiekunów prawnych dziecka, jeśli jest ono osobą niepełnoletnią.
W sytuacji, gdy oboje rodzice mają pełnię władzy rodzicielskiej, ale nie są zgodni co do poddania dziecka szczepieniu, lekarz nie może go przeprowadzić wyłącznie na podstawie zgody jednego z nich, o ile istnieje znany mu sprzeciw drugiego rodzica.
Co, jeśli jeden z rodziców nie wyraża zgody na szczepienie?
Jeżeli jeden z rodziców sprzeciwia się szczepieniu, a drugi je popiera, wówczas konieczne jest rozstrzygnięcie sporu przez sąd opiekuńczy.
Rodzic, który chce poddać dziecko szczepieniu, powinien złożyć wniosek do sądu rejonowego – wydziału rodzinnego i nieletnich o wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie istotnej sprawy dziecka.
We wniosku należy:
- wskazać, jakiego szczepienia dotyczy spór (np. obowiązkowego lub zalecanego),
- załączyć dokumentację medyczną lub zalecenia lekarza,
- opisać argumenty przemawiające za szczepieniem,
- przedstawić, na czym polega sprzeciw drugiego rodzica i jak wpływa on na dobro dziecka.
Sąd, rozpoznając taki wniosek, będzie kierował się przede wszystkim dobrem dziecka i opiniami medycznymi. Może również wezwać strony do złożenia oświadczeń, powołać biegłych lub wysłuchać lekarza pediatrę jako świadka.
Czy sprzeciw wobec szczepień może być podstawą do ograniczenia władzy rodzicielskiej?
Sam sprzeciw wobec szczepienia – zwłaszcza jeśli dotyczy szczepień zalecanych, a nie obowiązkowych – nie jest wystarczający do ograniczenia władzy rodzicielskiej.
Jednak uporczywe odmawianie leczenia, ignorowanie zaleceń medycznych lub narażanie dziecka na niebezpieczeństwo w związku z brakiem profilaktyki może – w skrajnych przypadkach – skutkować ingerencją sądu rodzinnego, który może:
- ograniczyć jednemu z rodziców prawo do współdecydowania w zakresie zdrowia,
- zawiesić jego władzę rodzicielską,
- a w wyjątkowych sytuacjach – nawet jej pozbawić.
Sąd może również powierzyć wyłączne prawo do podejmowania decyzji zdrowotnych drugiemu rodzicowi, jeśli uzna, że jego działania są zgodne z dobrem dziecka i oparte na wiedzy medycznej.
Co może zrobić lekarz, gdy rodzice nie są zgodni?
Lekarz, który wie, że istnieje spór między rodzicami co do szczepienia dziecka, nie powinien wykonywać zabiegu bez rozstrzygnięcia sądu opiekuńczego.
W praktyce oznacza to, że:
- jeżeli do gabinetu przychodzi jeden rodzic z dzieckiem, a nie ma informacji o konflikcie – lekarz może przyjąć, że działa on za zgodą drugiego rodzica,
- jeśli jednak lekarz wie, że drugi rodzic się sprzeciwia, nie może wykonać szczepienia, nawet jeśli pojawi się z dzieckiem tylko rodzic „zgadzający się”.
Dla własnego bezpieczeństwa lekarz może poprosić o pisemne oświadczenie rodzica, że posiada zgodę drugiego opiekuna prawnego – lub domagać się dostarczenia orzeczenia sądu.
A co, jeśli rodzic samodzielnie zaszczepi dziecko pomimo sprzeciwu drugiego?
W przypadku, gdy jedno z rodziców zaszczepi dziecko mimo wyraźnego sprzeciwu drugiego, może to być potraktowane jako naruszenie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej.
Drugi rodzic może wtedy wystąpić do sądu rodzinnego z wnioskiem o:
- uregulowanie zakresu władzy rodzicielskiej,
- zakaz podejmowania decyzji zdrowotnych bez wspólnego uzgodnienia,
- a nawet ograniczenie władzy rodzicielskiej drugiemu rodzicowi, jeśli działanie było rażące.
Trzeba jednak pamiętać, że sąd oceni tę sytuację w kontekście dobra dziecka – jeśli szczepienie było zgodne z kalendarzem szczepień i poparte zaleceniami lekarza, działania rodzica mogą zostać uznane za uzasadnione, a konflikt – za drugorzędny.
Czy szczepienia obowiązkowe są naprawdę obowiązkowe?
W Polsce istnieje kalendarz szczepień obowiązkowych, regulowany przez ustawę o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Ich wykonanie jest obowiązkiem prawnym rodzica – za jego niedopełnienie grozi administracyjna grzywna w drodze egzekucji administracyjnej.
Ale uwaga: mimo użycia słowa „obowiązkowe”, w praktyce wykonanie szczepień nadal wymaga zgody opiekuna prawnego – bo każde działanie medyczne wobec dziecka bez zgody może być potraktowane jako naruszenie nietykalności cielesnej. To właśnie z tego powodu lekarze są ostrożni i często odmawiają wykonania szczepienia, gdy pojawia się konflikt między rodzicami.
Zgoda na szczepienie dziecka nie zawsze jest formalnością – zwłaszcza gdy rodzice się rozstali, pozostają w konflikcie lub mają sprzeczne poglądy. W sytuacji, gdy jeden z rodziców nie wyraża zgody, konieczne jest rozstrzygnięcie przez sąd opiekuńczy, który podejmuje decyzję na podstawie dobra dziecka i przesłanek medycznych.
Lekarz nie powinien szczepić dziecka wbrew znanemu mu sprzeciwowi drugiego rodzica. Rodzice zaś – zamiast wdawać się w emocjonalne spory – powinni jak najszybciej uregulować kwestie decyzyjne sądownie, by nie narażać dziecka na chaos prawny i zdrowotny.
Jeśli znajdujesz się w takiej sytuacji i nie wiesz, jak postąpić – skonsultuj się z prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym. Dobrze poprowadzone postępowanie pozwoli nie tylko podjąć zgodną z prawem decyzję, ale też zminimalizować stres i ryzyko niepotrzebnych sporów.
